ژوور، ئالیێ ڤەشارتی یێ سەفەر و ئەردێن دوور

0
ژوور، ئالیێ ڤەشارتی یێ سەفەر و ئەردێن دوور
دیار عەبدولعەزیز
دیارعەبدولعەزیز
شاعیر و نڤیسەر


"ھەمی کێشە و  نەھامەتیێن مرۆڤان ژ وێ یەکێ دھێن، مرۆڤ نەشێت د ژوورا خوە دا بمینیت" پاسکال.

ھەلبەت کۆ مرۆڤ نەشێت ل ژوورا خوە بمینیت و بەردەوام ھزرا وی ل سەر دەرکەفتن و ژدەرڤە بیت، بێی چ رێ و دەلیڤە ھەبن بچیتە وان جھێن ئەو دخوازیت و بگەھیتە وان تشتێن وی دڤێت، دێ بیتە سەدەم د رەوشەکا نەئارام دا بژیت و پتر نێزیکی بێزاری و خەمۆکییێ بیت. تایبەت ئەو کەسێن چ پلان و ئارمانج نەبن، د مال دا و ل ژوورا خوە ژ بۆ وان بخەبتن و ھەولا بدەستڤەئینانا وان بدەن. دیسان ئەوێن نەکارین ھەڤالینیێ دگەل کەسێن دناڤ مال دا بکەن، ھەڤالینیێ دگەل خێزان، گولزار، کار و کەلوپەلێن مالێ دا بکەن، بەلکی حەز ژ وان ژی ناکەن و چ سۆز ژی ژبۆ وان کەس و تشتان نەبیت، ھۆسا ھەستێ ھاڤیبوونێ ل جەم وان کەسان پەیدا دبیت و ھەردەم خوە غەریب دبینن، یان ھزر دکەن کەسێن ل دەردۆر د وی/ێ ناگەھن! ب ڤی ئاوایی دێ کێشە بۆ مرۆڤی چێبن، تایبەت کێشەیێن دەروونی. نەھامەتی ژی ئەوە دەمێ مرۆڤ نە یێ ئارام و بەختەوەر بیت.

ب گۆتنەکا دی ب تاما دەربازکرنا ڤێ رەوشێ؛ گەرەکە ئەم ھەول بدەین مە ڤیان و ھەدار بۆ مالا خوە ب گشتی و ژوورا خوە ب تایبەتی ھەبیت، جھێ سەبر و تەناھییا مە بیت. چ ب رێیا خواندنێ بیت، یان تەماشەکرنا فلم و دراما و ڤیدیۆیان، یان خوە فێرکرنا تشتەکی یان زمانەکی ببیتە ژێدەرەك و سەدەمەك بۆ مانا مە ل ژوورا مە، گرێدانا مە ب وێ جیھانا بچووك زێدە و خورت ببیت، ئەو جیھانا ب ھەمبێزا خوە مە دحەوینیت و دپارێزیت، ئەم ژی ب دەستێن خوە یان وێ لێك ددەین و دخەملینین، یان ژی وێ تێك ددەین و دھەرمینین!

ھەلبەت ئەڤە ناھێتە وێ واتەیێ کۆ ھەما ب تەنێ ل مال بین و دەرنەکەڤین، گەریان و سەفەران ژبیر بکەین! نەخێر.. کا چاوا مانا ل مال و گرنگیدانا ب خواندن، سینەما، مووزیك، زمان و تشتان.. د ناڤ ژوورێ دا گرنگە، وەسان گەریان  و لێگەریان، سەفەر و وەغەر ژی دگرنگن. لێ کا چاوا ژوور و زەمین و جیھانا ژدەرڤە، دو جھێن ژھەڤ دوورن، وەسا مانا ل مال و گەریان و سەرفەر ژی تشتێن ژ ھەڤجودا و تایبەتن. ئانکۆ ھەر تشتەك ل دەمێ خوە یێ ب بھا و گرنگە.
ھەکە ئەم ل کولیلکێن ڤێ بوھارێ بنێرین، کۆ ئیرۆ یەکەم رۆژا بوھارێ یە، دێ پتر بۆ مە خویا بیت، ھەر قۆناغەكێ جوانی، گرنگی، بھا و تایبەتییا خوە ھەیە، ئەم کولیلکێن باھیڤێ وەک میناك وەربرگرین؛ کێم کەس ھەنە ب دیمەنێ کولیلکێن باھیڤان دلخوەش و بێھنفرەھ نەبن، لێ ئەم باش دزانین جوانی و بھایێ وان کولیکان یێ د وێ یەکێ را، کولیلك ب دارا باھیڤێ ڤە بن، گەر ئەم وان بکەین، نە مفا ھەیە و نە جوانییا جاران دمینیت. لێ گەر وان بھێلین، ئەو دێ ھەر بالکێش بمینن، دێ پشتی ھەیامەکێ دی باھیڤتەرکێن دلڤەکەر دەنە مە، گەر ھەمییا نەخۆین دێ کاکلکێن خوەش و ب تام پێشکێشی مە بکەت.

ئەم ژبیر نەکەین کۆ د ڤان کاودانان دا، رەوشا مە یا نھا ب ئاشکەرایی دبێژیت: مانا ل مالا میھرەبان و ژوور خەملاندن، گرنگترە ژ سەفەر و گەریانان، بەلکی دەمەکێ دی بەروڤاژی باشتر بیت، لێ ئەو خوەشی و گرنگییە بلا بۆ وی دەمێ ھین نەھاتی بیت.
تابلویێ لەرێ نەجمەدین


ئەرێ هەوە ئاگەه ژ هاوارێن پەرتووکان هەنە !

0

حه‌یران د ده‌مێ نها دا ژبه‌ركو ڕه‌وشا دونیایێ ئاوارته‌ و جودایه‌، مرۆڤ ب ته‌مامى كه‌تینه‌ د مال و قولاچێن خوه‌ یێن ڕاسته‌قینه‌ دا؛ هه‌روه‌سا ده‌م ژى وه‌ك جاران نینه‌، لێ به‌لێ ده‌م پڕ و زێده‌. له‌ورا ده‌رفه‌ته‌ك گرینگ و گونجاییه‌ ژبۆ مرۆڤێن حه‌زا خواندن و كریارا نڤێسینێ هه‌ین، كو ئه‌ڤى ده‌مى ب كێلیكێن قورتالكه‌ر بزانبن و ته‌ڤایا كارێن خوه‌ یێن هه‌لاویستى و پلانكرى جێبجێ بكه‌ن. 
ئه‌ز بخوه‌ وه‌ك كه‌سه‌ك زێده‌تر خوانده‌ڤان، د ده‌مێ نها دا مژویلى پرۆسێسا خواندنێ مه‌. هه‌روه‌سا كورته‌باسه‌ك د ده‌ستێن من دایه‌؛ ب هێڤیمه‌ د ئه‌ڤان ڕۆژاندا ب داویى بهینم. لڤێرێ ئه‌ز دخوازم تشته‌كێ ژبۆ خوینه‌رێن مالپه‌رێ (میترا) ببێژم، كو دگه‌ل من بخوه‌ د په‌رتووكخانه‌یا من یا تایبه‌تدا ڕویدایه‌. ئه‌و ژى ل ده‌مێ لێگه‌ریانێ ل هنده‌ك ناڤونیشانێن په‌رتووكان ئه‌ز ڕووبڕوویى چه‌ندین په‌رتووك و لێكولینان بووم، كو من چه‌نده‌ك ژێ خواندینه‌ و ماینه‌ نیڤه‌روو یان من ژبۆ خواندنێ ده‌ستنیشانكرینه‌ و ده‌مێ وان نه‌بوویه‌ بخوینم. ب خۆشحالى ب سایا سه‌رێ ئه‌ڤى ده‌مى و نه‌بوونا ده‌واما فه‌رمى؛ جارده‌ك دیتر به‌رێ من ب ئه‌وان په‌رتووكان كه‌ڤت و د هزرا خوه‌ دا من پلانه‌ك ژ دلكارانه‌ ژبۆ ئه‌وان په‌رتووكان دارشت. لڤێرێ بانگ ل خوانده‌ڤانێن (میترا) دكه‌م، كو قه‌ستا په‌رتووكخانه‌یێن خوه‌ بكه‌ن، ژبه‌ركو هنده‌ك په‌رتووك ل به‌ندا ده‌ستڤه‌دان و ڕۆنییا چاڤێن هه‌وه‌نه‌.

ھونەر و مرۆڤایەتی دێ بسەرکەڤن

0
ھونەر و مرۆڤایەتی دێ بسەرکەڤن
ستار عەلی

ئەڤرۆ تەڤایا جیھانێ روی ب روی مەترسیەکا مەزن بوویە ئەوژی مەترسیا پەژیکێ ڤایروسێ کۆرۆنایێ یە، کو چەندین بوچۆن ھەنە لسەر پەیدابوون و بەڵاڤبوونا ڤی ڤایروسی:
شەرەکێ ئابووری- سیاسی- سەربازی یەدناڤبەرا زلھێزێن جیھانێ دا بتایبەتی دناڤبەرا ئەمریکا و چینێ دا، شەرەکە بەلێ نە ب چەکێن کلاسیک دھێتەکرن بەلکو ب چەکێن بایولوجی و ئەڤــ ڤایروسە دەستکردە و دڤی شەریدا دھێتە بکارئینان.
ئەنجامێ دەستکاریا مرۆڤی یە د خەزایێ دا و تێکدانا بەلەنسا وێ یە.
پەژیکەکە یانژی پەرسیڤەکا وەرزی یە  ھەر ساڵ زڤشتانێ دھێت و ل دوماھیکا سەرمایێ ئو پەژیک دچیت، لێ ڤێ جارێ ئەڤـ ڤایروسە دژوارترە و دبیت دروستکریێ ژڤان زلھێزا بیت و دبیت ژی ڤایروسی خۆ گھوریبیت لدویڤ سەقای.
لێ ھەرچاوابیت ب بخابنی ڤە ھەرێما کوردستانێ ئەڤرۆکە کەتیە بن ھەرەشەیا ڤی ڤایروسێ مەترسیدار و جھێ خوشحالیێ لایەنێن پەیوەندیدار زوی خەم ل ڤێ چەندێ خار و دەست ب پێرابونێن پێدڤی کر مینا ئاڤاکرنا خەستەخانێت تایبەت بو ڤەگرتیێن ڤی ڤایروسی و دەرئێخستنا رێنمایێن پێدڤی، رێنماییا ژ ھەمیا فەرتر و گرنگتر ئەوە مرۆڤ د مالدا بمینیت و خۆ بپارێزیت و تاقیکرنا چینێ باشترین نموونەیە، لەو پێدڤی یە و ئەرکە ئەم ھەمی د پێگیربین بتایبەتی کەسێن رۆشنبیرو ھونەرمەند و نڤیسکار و ھەرئیک دەست ب پروژەکی بکە، خەلکێ دیژی دکاریت پەرتوکا بخوینیت و فلمێ سینەمایێ ببینیت و خۆ فێری زمانی بکەت یان ھەر ئارەزوویەکا دی وی ھەبیت ئەنجام بدەت، بەلێ ئەم دکارین ڤی دەمێ ئەم دمالڤە ژ کەسێن بێکار و بێزار ببینە کەسێن بەرھەمدار.

  • من بخۆ بریاردایە ڤان چەند رۆژان ھەتا بدوماھیک ھاتنا ڤێ رەوشێ چەند رۆمانەکا بخوینم و پاشی چەند کەڤالەکا وێنەکەم کو ببیتە ھێڤێنێ پروژەکێ ھونەری.
بەلێ ھونەر چەکە، ھونەر چارەسەرە، ھونەر ھیڤی یە
بەلێ ھونەر دێ بسەرکەڤیت
بەلێ مرۆڤایەتی دێ بسەرکەڤیت

زورترین پەرتوکخانەیێن جیهانێ دکەڤنە کیژ باژێری؟

0

زورترین پەرتوکخانەیێن جیهانێ دکەڤنە کیژ باژێری؟
ئامادەکرن: میترا

ڤەکولینان دا یە دیارکرن کو بۆینس ئارس ب ٧٣٨ پەرتوکخانان، زێدەتر ژ هەر باژێرەکێ دی یێ دونیایێ "ل دویڤ رێژا نشتەجێبویێن وی باژێری" پەرتوکخانە تێدا هەنە.
ل ڤی باژێری ٢.٨ ملیون کەس لێ دژین و بۆ هەر ١٠٠ هزار کەسان ٢٥ پەرتوکخانە لێ هەنە.
تا نوکە نێزیکترین باژێر ژ بو بۆینس ئایرس، هونگ کونگە کو ژ بو هەر ١٠٠ هزار کەسان ٢٢ پەرتوکخانە ل ڤی باژێری هەنە.
ل دویڤ ڤێ ڤەکولینێ، ٢٨٠١٠ ناڤونیشانێن پەرتوکان ب تیراژا ١٢٩ ملیون دانەیان، د ئێک سال دا ل ئەرجەنتین چاپ دبن و ڤێ یەکێ ئێکا هند کریە کو ئەڤ وەلاتە ببیتە ببەرهەمترین وەلاتێ ئەمریکا لاتین د بوارێ چاپ کرنا پەرتوکان دا.
ئێک ژ زانایێن وی وەلاتی دبێژیت:ئەگەرێ سەرەکیێ رێژا زێدە یا خواندەڤانان ل وەلاتێ مە ئەوە، کو پەرتوکێ چ باج ل سەر نینە.


وەلاتێ چایچی

0
وەلاتێ چایچی 

نڤیسین:جاسم سەبری


..
دەمئ هەمی فەرمانبەرێن وی حازربوین ، بویمباغا خوە سستکر و دەست ب گۆتارا خوە کر و گوت ؛ وەلات پێتڤی ب مەیە ، وەلات ژ هەژی حەژێکرنێ یە ، وەلات  هێژای خوە گۆریکرنێ یە ، بێ وەلات ئەم چ جارا سەرفەرازنابین ، لەوا فەرە ژ پێخەمەت ئەڤی وەلاتی ئەم ب دلسوزی کاربکەین ،
پشتی دەست بۆ هاتینە قوتان ، ژبەری فەرمانبەر بچن سەرکارێ خوە ، گوت ؛
ــ کێ پسیارەک هەیە ؟
ــ کەسەکێ ل رەخێ پشتێ دەستێ خوە راکر
!ــ بەلێ بەرێز فەرمو
ــ ئەزبەنی ل مەها بوری چونکی من چایەک تەحل بوتە ئینابوو، تە بڕیار دابوو بەشێ دارایی موچەیێ من ببڕن 
 ــ بیرامن ناهێت توکیشک ژوانی ناڤێ تە بخێر بەرێز؟
ــ ناڤێ من وەلاتە ، ئەزبەنی ..!
..
..

ب گوتنێن خوش مروڤان بکە خواندەڤان

0

ب گوتنێن خوش مروڤان بکە خواندەڤان
شاڵاو حەبیبە
بەشی ئێکێ

ئێک: تبلێن خو ژ بو ڤەدانا لاپەرێن پەرتوکێ بکاربینە نە ژ بو هەرەشە کرنێ.
دوو: ئەگەر خو ژبو هندێ ژی بیت دا کو خەوا تەبهێت، کێشە نینە ل جهێ حەبێن ڤالیوم تو دشێی کورتە چیروکەکا چیخوفی بخوینی یان یێن یاسوبەر کاواباتە یی، هندەک ژوان هند دکورتن ب پشت راستی ڤە دێ ب دوماهیک ئینی و د نیڤا چیروکێ دا تو د خەو ناچی.
 سێ: نورمالە ل کافیتریا نارگیلەیێ ب کێشی، بەلێ دەما د چیە مال ژی نەچە جگاران بکێشە. بەلێ تو دشێی بخوینی و دگەل خواندنێ جار جاران جگاران بکێشی یان ژی جگاران بکێشی و جارجاران بچیە د سایتێ بالندە دا و چەند شعرەکان بخوینی، بەلێ چونکی سایت یێ شالاو حەبیبە یی و هەڤالێن وی یە لێ تانها چ شعرێن وی تێدا نینن لێ یێ دودل نەبە شعرێن جوان یێن تێدا .
  چوار: من یا گوهـ لێ بویی هەر پەرتوکەکا تو دکەیە د ناڤ دەستێن خودا خەو تە دگریت، ما چ کێشە یە بنڤە و دەما تو ژ خەو هشیار بویی بخوینە ، ما ژ خو تو قەت هشیار نابی؟
پێنج: یێ نیگەران نەبە ژ هندێ دەما تو دخوینی تو دەست بکەیە خو، هەمی مروڤ وەدکەن، بەلێ باشترە پتر دەست بو کتێبێ ببەیی.
شەش: وەکی ئابلوومووفی نەبە، کو دوو لاپەرێن کتێبەکێ دخوینیت و ل سەر سەرێ خو ددانیت تا توز بکەڤیتە سەر، و پشتی چەند سالەکان جارەکا دی دەست بکەیێ ڤە ژ بوخواندنا دوو لاپەرێن دی، هەر چ نەبیت تو جار جار وێ توزێ ل سەر راکە بەلێ پێدڤی ناکەت کلینسێن تەر ب کاربینی.
حەفت: ئەگەر تو ل کافێ کتێبەکێ بویی و شەڤەکی ژ شەڤان یان روژان تە بریار دا کوکتێلەکا شەربەتێ ڤەنەخویی، تو دشێی ل جهێ وێ پەرتوکەکێ بکری، چونکە هەر دەما تەدڤێت ئەو پەرتوک یا فرێشە.
هەشت: ئەگەر مال گەلەک گوتە تە کو تە هەر مژویلی خواندنا پەرتوکانی، بێگومان تو نیگەران نابی چونکە تو دزانی کو تە هەر یێ مژویلی موبایلێ یی، لێ هەر چنەبیت ئەگەر تە شەڤەکێ نێت نەبوو ب لەز ئێک دوو چیروکێن جوان بخوینە ، بو نموونە ئەڤێن چێخۆفی یان یاسوونەر کاواباتە یی ، ببورە ژی کو ئەز نمونێن زێدەتر نائینم چونکە گەلەک ب زەحمەت تە نێت نامینیت.
نەهـ: ئەگەر تو د قیتارێ دا بوویی و تە ڤیا سەحکەیە دیمەنێن ژ دەرڤە، جار جاران ژی سەحکە دیمەنێن ناڤدا یێن پەرتوکەکێ چونکە گەلەک جاران دیمەنێن ژ دەرڤە د قیتارێ دا بتنێ دفلمان دا د جوانن ژ بەر هندێ د قیتارێ دا کتێبێ بخوینە و دفلمان دا سەحکە دیمەنێن دەرڤە.
دەهـ: ئەگەر ب جددی تو هزر دکەیی خواندنا کتێبان چ مفا تێدا نینە گوتارین "مفایێ خواندنا کتێبان" بخوینە وەکی دوماهیک پێکول د ژیانا تەدا ل سەر ڤی بواری.
یازدە: چ بیانو (هێجەت) ژ بو نە خواندنا کتێبان نینن ، بەلێ هەر ئەو بیانو (هێجەت) ژبو تەمبەلیا تەنە، ئانکو کەیسی تە چ گرێدان ب خواندنا کتێبان ڤە نینە، خەتایێن منن ئەز بەحسا کتێبان دگەل تە دکەم ، چونکە خو تەمبەل ژی دشێن روژانە چیروکەکا چیخوفی بخوینن.
دوازدە: ئێک ژ کێشێن کتێب خواندنێ ئەوە کو خەلک مروڤی ب کەر دزانیت، بەلێ مادەم تو باش د خوینی، چ کێشە نینن، مە ب کەر بزانە.
سێزدە: ئەگەر جارجار کتێبان د خوینی، جارجاران بەحسا کتێبان بکە بەلێ ئەگەر حەز دکەیی بەردەوام ل سەر کتێبان باخڤی ئانکو تو یێ نەچاری بەردەوام بخوینی و ئەگەر تو نەشێی گەلەک بخوینی، ئەوێ ژی چارەسەریا خو یا هەیی، د سالەکێ دا ل جهێ تو هزار و ئێک... بەرهەمێن ڤی و یێ دی بخوینی، دوو کتێبێن باش بخوینە یێن رێژا کحولا وان بلند. مخابن رێژا کحولێ ل سەر کتێبان نەنڤیسایە، ئەز پێشنیار دکەم بنڤیسن.
چواردە: کتێبخانە دیمەنێ مالا مروڤی جوان دکەت، ئێ کەواتە ب خواندنا کتێبا دێ دیمەنێ تەژی جوانتر لێ هێت ، تا ڤێرە گوتنا من گەلەک یا سادە بوو؟ باشە. من چەند هەڤالەکێن هەیین گەلەک باش دخوینن یێ ل بەر چوڤێن من بویینە کەیت وینسێلت.
پازدە: نە بێژە کتێبێ من دەم نینە، بێژە دەمی من کتێب یا هەیی
شازدە: خەلک یێ هەیی مروڤ کوژە، د کەنە د زیندانێ ڤە، بوخو ک وێرێ کتێبان دخوینیت، ئانکو دڤیت وەلتەبکەین تا کتێبان بخوینی؟
حەڤدە: رەنگە ئەڤە پازدە سال پترە بابێ من بەردەوام پرسیار دکەت ئەڤە چیە بەردەوان تو کتێبان بو خو دخوینی پیچەکێ بومن ژی بخوینە دا بزانم ئەو چییە، دوماهیک جار دەما ئەڤ پرسیارە کری کا ئەز ل کیڤە بووم من ژی بو چەندەک ژێ خواند ئێکسەر گوتی: ئەلا ئەڤ تشتێن خوش تێدا نە لەو تو هەر کتێبان دخوینی. پاشی رابوو و چوو ئێکسەر بەرزەبوو.



عەیشێ یا جیرانا مە

0
عەیشێ یا جیرانا مە

نڤیسین:ئەیمەن ئەکرەم

وەرزئ زڤستانێ يە، روناهيا هەيڤێ دێمێ ئەردى يێ رون كرى،
 بێدەنگيێ  ياخو بسەر هەر تشتەكى ڤەبەرداى بتنێ  ئەو تێ نەبيت، خڕ خڕا دەنگێ وێ مينا بزمارەكێ گوهێن مروڤى د سميت، ژنيشكەكێڤه دەنگێ مەلایى ئەو بێدەنگيه ڤەبرى و ديوارێن بێدەنگيێ هەرفاندن.
چاڤێن خو ڤەكرن لێ هێژ دلێ وێ يێ دخەو بو، دڤيا بێهنەكادى بنڤيت لێ شولێن وێ كەتبونه سەرئێك يا نەچار بو جهێن خو يێن گەرم ب جهـ بهێليت.

 كەڤنه بلوزەك دسەر كراسێ خورا كرێ و دەرسوكا خو لدور سەرێ خو ئالاند و قەستا لێنانگەهێ كر، چادانێن خو لسەر ئاگرى دانان و دپەنجەرێ را تەماشەى ژدەرڤەكر، روژەكا خوشە پشتى بارينا بە فرەكا زور، بەفرێ روويەكێ سپی یێ گەلەك جوان دابو ئەردى، دویكێلا سوپێن دارا و ديوارێن ئاخێ ديمەن گەلەك جوانتر كربوو دابێژى تابلویەكێ رەنگاو رەنگه، د وى دەميدا چاڤێن وێ ب تەنيرا دارا كەفتن، دونيا گه له ك يا ساربوو، لێ رێك لوێ نەگرت كو قەستا ژ دەرڤەبكه ت و هندەك دارا بكەتە د تەنیرێ دا، پشتى ئاگر هەلكرى هەر زوى قەستا ژورڤەكر و دەست ب شێلانا هەڤيرى كر، پشتى هندەك شول و مولێن دى كرين گازى هەميان كر رابن سه ر تێشتێ بخون، دەمێ هەمى حازر بوين دەست ب خارنا تێشتێ كر، دبەر را هزرا عەيشێ يا جيرانا خو دكر، چەوا دشێت هەتا ئێڤارى یا نڤستى بيت و زاروكێن وێ بێ خوارن بچنە قوتابخانێ، و دسەرێ خودا دگوت ئەز ژنە كێ ژى بو كورێ خو بينم دڤێت وە كى من بيت نە وه كى وێ، ژ نشكەكێڤه دەنگەكێ بلند گازى كر دادێ..دادێ..دێ رابە ژ خەو ئێڤارە ئەڤرو كەژى تە ئەم بێ فراڤين هێلاين، بەرسڤا وێ دا و گوت: بيژه بابێ خو بو مە بيتزا دگەل خو بينيت، تله فونا وێ ڤەكر ديت فەيس بوك يێ ڤەكريه و وێنە يێ ژنەكا ب جلێن كوردى نانى چێ دكەت لسەربوو، تلەفون دانا و گوت ..پاش دێ بيە عەيشێ يا جيرانا مه.



وەلاتێ سێداری

0

وەلاتێ سێداری


نڤیسین:جاسم سەبری 


 بێکو ئێک ئەگەرێ زیندانیکرنا من بومن بێژت ، ئەو روژا دەهێ بـوو ئەز دزینداڤێ ڤە ، ژنیشکەکێ ڤە من دیت دوو پولیس هاتن و گازی من کرن ، هەرئێک ژوان دەستەکێ من گرت و ئەز ژوێ ژورا زیندانێ دەرئێخستم .
 زیندانیان گوتە من خوزیکێن تـە، تو دێ هێیە ئازادکرن ، پاشان بەرەڤ دەرگەهێ مەزن یێ زیندانێ برم ، دویڤدا ئەز سواری ترومبێلەکا پولیسان کرم ، ئێکسەر گیان ب سەرمندا هات، و من ددلێ خوەدا گوت: ئەڤ جارە ژی ئەز ئازاد بووم هەتا جارەکا دیتر خودێ کەریمە ، هێشتا ئاسنێ کەلەبچێ ژبەر پلا سارمایا دژورا دزیندانێ ڤە وەسا تەزی یە تبلێن من یێ ژبەر دلەرزن ، و ژبەر تڕسێ خـوهــ یا ب ئەنیا مندا دهێت خوار، باردوخەکێ وەسایە هەمی هەستێن من تێکەلی ئێک بوینە ، چوتشتان ژ چارەنڤیسێ خـوە نوزانم لەوا شەڕێ گرنژین و کسگریوکێ گەوریامن یا ئاسێ کری ، ل ترافیکێ ڕاوەستیاین من پسیار ژ پولیسێ ل تەنیشت خوە کر بەرێز ئەگەر هوین دێ من گەهینن مال، ئەم شاش یێ دچن کولانا مــە ل رەخێ دی یێ باژێری یە و ئەڤ جادا ئەم تێدا دچیتە بازاری ، ئەوی پولیسی ب گرنژین ڤە گۆتە من: " وەلات هەمی مالا مروڤی یە  خو بێدەنگ بکە ".
 پشتی چەند خولەکان ئەم گەهشتین نیڤا بازاری من دیت خەلک د بازنەکا بەرفرەهـ دا هاتیە کوم کرن ، دەما چاڤێن من بخلفا سێدارێ کەتین تەزینکێ لەشێ من خاف کر ، چوکێن من وەسا لەرزین ئێدی من کونترولا لڤینێن خوە ژدەست دا و من هەست ب لەشێ خوە نەکر، ئەز ژ ترومبێلێ ئینام خوار و بسەر دەپێ سێدارێ ئێخستم ، هندەکا دگوت مولحدە و هندەکا دگوت خو فروشە و هندەکا خەبەر دگوتن و هندەکا ژی دگوتن هێشتا گەنجە مخابنە ، دەمێ خلفا سێدارێ ئێخستی ستوێ من ، پولیسەک ژوان داخویانیەک خواند و گوت: ئەڤ کەسە ب تومەتا پەیوەندی کرنێ دگەل گروپەکێ تێروریستی یێ دژی دەستهەلاتێ و بازرگانیکرنێ ب مادێن بێهوشکەر هاتیە دەستەسەرکرن و ب سزایێ سێدارێ ل دادگەهێ هاتیە سزادان ، لەوا نوکە وەکی دادگەهێ بڕیاردای دێ سزایێ سێدارێ لسەر جێبەجێ کەین ، لوی دەمی هاتە بیرامن کاچەند شاشیەکا مەزنە دەمێ تو ل قوتابخانێ بێژی ماموستایێ جوگرافیێ ئەڤ باژێرێ ئەم تێدا دژین رژێمێ یێ داگیرکری دکەڤندا باژێرەکێ کوردی یە ، پولیسەکێ داخازا دۆماهیک ئاخفتن ژمن کر و گوت: تەدەمەکێ کورت هەیە دۆماهیک گوتنا خـوە بێژە ژبەری تە سێدارە بدەین ، من ژی بدەنگەکێ بلند گازی کر و گۆت: وەلات هەمی مالا مرۆڤی یە ددەمەکێ دا دوژمنێ مرۆڤی لسەر نەژیت!

رەوشەنبیرێ ترسکار

0
رەوشەنبیرێ ترسکار

کاهین کانی 


گه‌له‌ك جاران، ژبلى كو کریارا ترساندنێ ژ ئاليێ خۆدان هێزان ڤه‌ ل ھەمبەری بێ هێزان دهێته‌ ئەنجامدان، هه‌روه‌سان ژ لايێ بێ هێزان ژى ل سه‌ر خۆدان هێزان دهێته‌ چه‌سپاندن، چاوان؟
كريارا ترسێ ژ لايێ سياسى يان نيڤنەتەوەی ل سه‌ر ده‌وله‌ته‌كێ د هێته‌ چه‌سپاندن، وه‌ك رێگرتن ل بازرگانيا وێ ده‌وله‌تێ يان دورپێچ كرن يان خولقاندنا ئاژاوه‌ گێريێ دناڤ جه‌رگێ ده‌وله‌تێ بخۆ دا.
ژ لايێ تاكه‌كه‌سى ڤه‌ و ل سه‌ر ئاستێ سنێلان كه‌سه‌ك ب ڤێ كريارێ رادبيت ژ بۆ مه‌ره‌ما بن ده‌ستكرن يان خۆ ب هێز ديتن دناڤ هه‌ڤالێن خۆ دا. ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل كولانێ يان ل قوتابخانان روو د ده‌ت. دبيت ئه‌گه‌رێن په‌روه‌رده‌ى بن يان كارڤه‌دان بيت ژ نه‌ خواندنێ، ژ به‌ر كو ئه‌ڤ كرياره‌ بەھرا پتری جاران د ده‌رحه‌ق قوتابيێن خوانده‌ڤان دا دهێته‌ ئه‌نجام دان. 
هه‌تا ل ڤان داوييان _مه‌ره‌مامن پشتى ئالاڤێن په‌يوه‌نديكرنێ مينا تويته‌ر و فه‌يسبۆك به‌ربه‌لاڤ بووين_ جوره‌كێ دى يێ ترسێ به‌لاڤ بوويه،‌ ئه‌وژى ترساندنا ئه‌لكترونى (Cyberbullying) كو گه‌فكرن و هاككرن يان تێكدانا ئه‌كونتا بخۆ ڤه‌ دگريت.
نها ئه‌م دێ ل سه‌ر پسيارا خۆ يا به‌روڤاژى راوه‌ستێن چاوان كه‌سێ بێ هێز ترسێ ل سه‌ر كه‌سێ ب هێز د چه‌سپينيت؟
پشتی ئالاڤێن گەھاندنا پێزانینان بەلاڤ بووین، ئێدی کەسێن رەوشەنبیر نەمان وەک پەیامبەران د بورجێن بلند دا گازی خەلکەکی بکەن و ب ناڤێ رەوشت و زانینێ بئاخڤن. ژبەرکو نھا ھەر چ جورێ زانینێ بیت یان ژ گوگلی یان ژ تلەفزیونا ب شێوەکێ ئاسان و بێ کودێن زمانی دگەھنە بەردەستێ ھەرکەسی. ئەخلاق و پرەنسیپ ژی دھێنە گوھرین، دەم وان دەستنیشان دکەت، ب تایبەت پشتی پوست مودێرنتیێ و ب تایبەت پشتی ھزرێن نایلستی(العدمیە) بەربەلاڤ بووین چ ل سەر ئاستێ نڤیسەران یان خواندەڤایان. ل ڤێرە ئەو کەسێ بێ ھێز یێ پێدڤی ب پێزانین و ژێدەرێن ئەخلاقی ب ھێز دکەڤیت و یێن دی بەروڤاژی، ئانکو ئەو رەوشەنبیرێ خۆ وەک تەك ژێدەرێ زانینێ و ئەخلاقی د دیت. ھەر ئەڤ چەندە بخۆ بووینە ئەگەر کو ھەیا نھا رەوشەنبیر وەک دەستەیەک یان وەک کوم بژیت. گەلو دەمێ ئەڤ جورە کەسە ژ ترساندا دبن چارچوڤێ کومێ دا دگەھنە ئێک، ژیانا وان یا ھزری ب چ شێوە دەرباز دبیت، ئەگەر ھەبیت، ژبەر کو ھزرکرن بەرێ مرۆڤی نادەتە کومێ بەلکو د دەتە فەردانیەتێ. ئەڤ جورە سەر ژنوو ژبۆ ب دەستخستنا جھ و ناڤێ خۆ دکوملگەھێ دا دکەڤنە بەر پلاندانانێ، کەسێن کو ل بەر ڤان پلانان دکەڤن ئەون یێن کو نەچووینە دبن باندورا چ دەستەیا یان کوما دا. بێ گومان ئەو رەوشەنبیرێ خۆ وەک نونەر بزانیت و پلەیا خۆ ژ دەست دابیت جار دێ جڤاکی وەک نەزان و پاشکەفتی ل قەلەم دەت جار ژی ب زانا و تێگەھشتی_مەرەما من ھەرکەسێ نە ل ژێر سیبەرا چ کوما بیت_ شەر ل سەر زانینێ بخۆ ئەگەرەکێ ھەری مەزنە ژبۆ نەزانینێ. ژبەر کو ئەوکەسێ پێکولان دکەت بەلانسێ راگریت د چیتە د بن کاریگەرییا کومێ ڤە دەمێ ب نەزان دھێتە قەلەم دان، ئەڤ کریارێ چەند ئەگەر ھەنە کو د سروشتێ ھەرکەسی دا حەز دکەت ژلایێ کومێ ڤە بھێتە قەبولکرن ژ رویێ زانستی ڤە دبێژنە ڤێ کریارێ، کارتێکرنا پیڤەرێن کومەلگەھێ (Normative Social Influence). ئەگەر کێ دی ژی یێ ھەی ئەوژی دەمێ ھەلگرێ زانینێ ژ زانینا خۆ ب گومان بکەڤیت، دێ بەرێ خۆ دەتە کومێ دا کو خۆ پشت راست بکەت، ب دیتنا من ئەڤ ئەگەرە ل ژێر کارتێکرنا یا ئێکێ روو د دەت. وەک زانست ب ناڤێ کارتێکرنا کومەلگەھێ ل سەر زانینێ (Informational Social Influence) دھێتە ناسکرن. دبیت ئێک پسیار بکەت و بێژیت بوچی ئەو کەسێ دکەڤیتە دبن کارتێکرنا ڤان جوەر دەستەیا دا خۆ ژێ دوور ناکەت؟ بابەت پیچەک ئالوز ترە ژبەر کو دەمێ ئەم ب کەسان ڤە دھێینە گرێدان ل سەر ئەساسێ پێدڤیاتی و پالدەرا نە، پێدڤیاتی پالدەران دخولقینیت، چ پێدڤیاتیێن ھزری بن یان یێن مادی. ھەر ژبەر ڤی سروشتێ دناڤ ھەموو مرۆڤان دا کو زوو ب زوو حەز ناکەن خۆ ژ کومەلگەھێ دور بێخن و ئەسیرێن پەیوەندیانە دگەل ھەڤ. ئەو کەسێن ژ دەرڤەی کومێ د جەنگن، دکەفنە د ئاریشێن مەزن دا چونکو ترسا ژ دەستدانا پەیوەندیان دناڤ کومەلگەھێ دا ل دەف پەیدا دبیت، ژ بەر کو سروشتێ مرۆڤان چ جورێن دەستنیشانکری نینن بتنێ د کومەلگەھان دا دھێنە دەستنیشانکرن. ئەوتشتێ دقوناغەک یان د ئیزگەھەکا ژیێ مرۆڤی دا یێ سروشتی بیت دێ یێ بەرئاقل ژی بیت، لێ نەیا بەرئاقلە کەسەک مەزن ب تنێ کو ژ زاروکتیا خۆ خەریب بوویە رەفتار و سەرەدەرکرنا وی ژی وەک یازاروکان بیت، مەرەم پێ گەلەک ھزرێن نوو دسەری دا دمینن، لێ ژبەرکو ژبۆ وی دھێنە تەخەیلکرن کو ئەو ھزرە دژی پرەنسیپێن جڤاکی نە نەدشێت بجھ بینیت و نەدشێت دەستان ژێ بەردەت. چونکو د زاتێ خۆدا دزنیت راستیەک ژبۆ ھزرێن وی ھەیە لێ ژ ترسێن دەست دۆنێ نەوێریت کوورتر بچیت. ژ بەر ڤێ یەکێ سلوکێ ئەو کەسێن ژ دەرڤەی کومێ د سەیرن ژ بەر کو ل ئاستە کێ ھەرێ بلند یێ ھشیاریێ کاردکەن_ بێ گومان ژ بەر گەفێن رەوشەنبیرێن دناف کومێ دا _ 
دێ بینی ل ھەرتشتی ب شکن، ھەر رەفتارەک بھێتە کرن حەزەرا خۆ وەردگریت، ئەگەر د راستا وان ژی دا نەبن، ژبە ڤێ یەکێ بەھرا پتر توشی نەخوشیا (خوان پابلو) دبن گومانێن بێ ئەساس و زانین بەرێ خودانی د دەنە تاوانێن ھزری. ھەر ئەڤ چەندە بخۆ دبنە ئەگەرێ راوەستیانا ئاستێ پێشکەفتنێ د گەلەک کومەلگەھان دا ، دێ بینی کەسەک ل دەستپێکا ژیانا خۆ یا ھزری دگەھیتە خالە کا باش د دووڤ دا ل کێمێ د دەت، بتنێ کو نەزانییە دێ چاوان بەرھنگاری رەوشەنبیرێ کومێ بیت، دوژمنێ سەرەکی یێ زانینێ. دگەل وان دچیتە دناڤ گێلەشوکا شەر و بەرنیاس بوونێ دا، کی پلانێن ترسناکتر ب دانیت ئەو ژ ھەموویان ب ھێزترە. ب ڤی شێوەی ئەقل بەستى گرتی دبیت و ئارستە نامینن.

ژێدەر
______________________
١_ رواية النفق ارنستو ساباتو
٢_ ما وراء الاوھام ایریک فروم
٣_ رواية الانسان الصرصار دستویفسکی
٤_ موقع الحداثە وما بعد الحداثە

چارلز بوکو ڤسکی

0
کورتیـەک لسەر ژیانـا نڤیسەر و رومانڤیسئ ئەمریکی ب رەگەز ئەلمانـی ،، چارلز بوکو ڤسکی ،،
وەرگێران و بەرهەڤکرن جاسم صبری
ل 16.ئابا سـالا 1920 ل باژێرئ ئەندەرناخ ل ئەلمانیا ژدایکبویـە و ب ئەگەرئ شێرپەنجا خوینئ ل 9.3.1994 ل ئەمریکا مری یـە ، بەرهەمێن وی پشتی هاتینە کومکرن و بەلاڤکرن نێزیکی ـ 60 ـ پەرتووکا بوون کو پتریا وان چیروک و کورتە چیروک و شعر و رومان بوون کاریگەریا جڤاک و رەوشەنبیریـا وی سەردەمئ لوس ئەنجلوس تێدا دەربازبووی وەلئ کریە بەرهەمین وی بارا پتر جڤاکی بن و ببیتە جڤاک ناس و نڤیسەرەکئ بلیمەت لسەر دەمئ خوە پشتی جەنگا جیهانیا دووئ دهێتە دەستەسەر کرن کو لەشکەریا زوری بو وەلاتی نەکریـە لئ دادگەهئ بریارا ئازادکرنئ بوو دەرکریە ژ ئەگەرئ هندئ کو مێشکئ وی دروست کارنـاکەت ...

چەند ژ گوتنەکێن وی یێن ب مفا

.پـارە مـە نینن خوشتڤیا من بەس هندی دلئ تە بخوازت مـە باران یـاهەی ...! ـــــــــــــ کەربێن من ژیانئ ڤەدبن چونکی کەسێن خوێری خوەشیئ ژئ دبینن ...! ــــــــــــــ کێشا سەرەکی یا خەم و ئازار و غەریبیئ ئـەوە مروڤـی دهێلن ساخ ..! ــــــــــــــ پارە ل دوو جها کێشەیە د گەلەک هەبینئ و دنەبینئ دا ...! ــــــــــــــ ئازار بهێزترین وانــەیــە ..! ــــــــــــــ خەلک خوەشیا دیناتیئ نزانن ئاخ چ ژیانە ئەو تێـدا دژین ..! ـــــــــــــ دوماهیک روژا بیرامن دهێت بەختەوەربیم روژەکئ ژ بــەری ژدایـکـبوونـا من بوو ...! ـــــــــــــ نەگوهداری کرن و هەست پێنەکرنا دلەکئ خەمگین ئـەو پەری بئ ئەخلاقیئ یە ..! ـــــــــــــ ئەگەر تەپارە نەبن لدەف ئافرەتا تە چو بهایئ خوە نینە ..! ـــــــــــــ تنئ دلشکاندن نـە یــاریــە ..! ـــــــــــــ ئەز نە هیچ و پیچم بەس چبکەم کو خەلک بکەساتیا خوە من دبینن ...! ــــــــــــ هەرکەسەکئ دژیانا تەدا دەرکەڤیت دەرگەهی بو ڤالابکە بەس فێربە وەک بئ عاقلا دەرگەهی بو هەر کەسەکئ ڤەنەکــە ..! ــــــــــــ پارە خوێریترین هێــزە بـئ چەک مروڤی رادەستی خوە دکەت ..! ـــــــــ ئەو توی خەلکـئ فێردکەی وەک مروڤا رەفتارئ دگەلتە بکەن یان وەکـی ، کەری ، تەبکـاربینن ...! ــــــــــــــ چ ئـازار وەک وئ چەندئ سەخت نینن تەداخازا عەشقەکـئ کربیت و نەهاتبیتــە وەرگرتن ..! ــــــــــــــ وەک هەردەولەمـەندەکـئ چەند پـارەکـئ زور کەتبیت دەستـئ من ئیلا من سنورێن بئ ئەخلاقیئ و مروڤایەتیئ یئ بەزاندی ..! ـــــــــــــ هەمی دەمـا ئافرەتەک یاهەی تە ژ عەشقا ئافرەتێن دی رزگاربکەت لئ هەر بوی جورئ رزگارکرنئ دشێت تەبکت قشمەر ..! ــــــــــــــ ژیانامن ، هەلبژارتنامن ، بیروبوچونێت من کریارێت من،باوەریامـن واتـە بکورتی چ پەیوەندی بوەڤـەنینن ...! ــــــــــــــ گەمژەترین مروڤ ئەوکەسـەنە ئەڤێن چینا هەژار و مامناوەندێن مللەتی بئ عاقل دبینن ..! ـــــــــــــــ لدیف ئەزمــونـا ژیـانامن و راستـیا ئەز گەهشتیمـئ ئەوکەسێن خو مەزندکن و دفن بلندن ژ ..گویکرنـئ ...نەشیانە چدی بکــەن ...! ــــــــــــــ هەرکەسەکئ ژلایـئ خوەڤـە ژخوە ، تەعنەک ، لتەدا هویرتر لـئ بکولە ئـەو هێش تشتا ددەت ...! ـــــــــــــ روژەک دئ هێت دێمـئ وان کەسێن تو بنیاسێن خوە دبینی ، هـوکارئ تنێبوونـا تـەنە ...! ــــــــــــــــــ بئ شەرەفی و بئ ئەخلاقی دهندئ دایە سەرا خوشبەختی یـا خوە ژیانا کەسێن بەرامبەر بکاربینی ..! ــــــــــــــــــــ گەلەک جارا تشتەکئ لگەل خوە دهەلگرم بخوینم بو هندئ بەس دا نەچـار نەبم خەلکئ ببینم ...! ـــــــــــــــــــ ئەز حەسدکەم کەسەک بێژت من تو بئ ئەخلاقی بەس ئەو کەسە د بئ ئەخلاقیئ دا نەژیت ....! ــــــــــــــــــــ ددەمەکئ دا نەبریارە توبەرپرس بی ژگونەهـ و خەلەتی و تاوانێت من ب چ حەق تو مـایئ خوە دژیـانا مندا دکەی ...! ــــــــــــــــ ئەڤ جیهانە یاپربوی ژ کەسێن خوێری و کەسێن بئ ئەخلاق ، بکورتی یاپربوی ژ سـیاسەتـمەدارا ....! ــــــــــــــــــــ خودئ تو وەک چکەسئ نەئـافراندی ژبەرهـندئ تـو نە نەچـاری ژبەر رازیکرنـا خەلکئ وەک وان بژی ..! ــــــــــــــــــــــــ هەمی ئەو کارێن کو ئەز بئاشکەرایی دکەم لدەف وە شەرمن و عەیبن و هوین بدزیکی ڤەدکن یاژمنڤە ئەگەر تشتەک هەبت ناڤئ وی ئەخلاق یـئ منـە...! ـــــــــــــــ دەولەمەندا هەمی تشت یـئ هـەی بەلئ نەشعور هەیە و نەوژدان ...! ــــــــــــــــــــ هـەر ئێک ژمــە روژانــە توشـی هندەک کەسا دبن ژبـەری دەڤـئ خوە ڤەکەن ئەم دزانن دڤێت .. گوی .. بخون ..!

مافێ بەلاڤكرنا ڤان بابەتان یێ پاراستیە © MÎTRA