خواندنەکا رەخنەیى بۆ رهوشا نڤیسکارى و ئەدەبیاتا دهڤهرێ
پۆست مودێرنیزم (پاش نووخوازى- ب کوردى) و ب عەرەبى دبیتە (ما بعد الحداثة)، وەک پێلەکا رۆناکبیرى، کەلتۆرى و ئەدەبى، پشتى هەردو جەنگێن جیهانى، پێکۆلا سەپاندنا خۆ کرییە و باندۆرا خۆ ل سەر هەمى بیاڤێن ژیانێ کرییە، نەمازە ژى د کۆنتێکستێ (سیاق)ێ هزرى و رۆناکبیرى دا.
چونکە ڤێ پێلا نوو، باوەرى ب هزرێ هەیە و کرییە سەنتەر بۆ شێوازێ نوو یێ ژیانێ، کو گۆمانێ ب ڤەگێڕانێن مەزن یێن بەرێ و ئەفسانە و چیڤانۆکێن خۆرافى دبەت و ل سەر ئاستێ نڤیسینێ ژى، گۆمان ب هەمى تێکستان هەیە، پشتى نەبابەتیبوونا وان (عدم الموضوعية) دیار دکەت، کو هەر تێکستەکێ نڤیسکى، نکاریت دیار بکەت کا ب دروستى چ چێبوویە، چونکە کۆمەکا کارتێکرنێن کەلتۆرى و دیرۆکى باندۆرێ ل نڤیسەرێ وى دەقى دکەن، د ناڤ نڤیسکارییا کوردى ژى دا، رەنگڤەدانا ڤێ بۆچوونێ هەیە، چونکە ل هەر سەردەمەکێ، ل گۆر کاودانێن وى سەردەمى، سەرەدەرى ل گەل ناڤەرۆکا تێکستان هاتییە کرن، ل سەردەمێ ژێردەستیێ، پشتى سەرهلدانێ و تا قووناغا ئیرۆ.
د شیان دا یە بێژین؛ پاش نووخوازى (پۆست مۆدێرنیزم)، تەمامکەرا قووناغا نووخوازیێ یە و هەردو پێکڤە د بەردەوامن، ئانکو نابیتە ئەگەرێ مرنا نووخوازیێ، کو ب من وەرە، تێگەهشتنا مە بۆ ڤان چەمکان، ب وێ لەز و گەرمەگۆرییا ئەو پێ هاتین نەبوون، ئەڤە ژى بۆ خەمسارى و ئیهمالا نڤیسکارێن مە دزڤڕیت، هەرچەندە هندەک ژ نڤیسەرێن مە، هەر ژ دەستپێکێ باوەرى ب هەبوونا نووخوازیێ ئینان و د نڤیسینێن خوە دا، ب ئاوایەکێ جزئى پەیرەو دکرن و پێکۆلا دەرئێخستنا نڤیسینێن خوە ژ قالب و مەودایێ کلاسیکى کرن.
پشتى قووناغا نووخوازیێ و ل گەل دەستپێکا دیاربوونا پۆست مودێرنیزمێ ئانکو پاش نووخوازیێ، تێگەهشتنا مە بۆ ڤێ چەمکێ نوو، ب جارەکێ یا سنووردار بوو، هەرچەندە جارنا ل ڤێرێ یان ل وێرا هە، نڤیسینەک یان چەند رێزکەک ل دۆر پاش نووخوازیێ دهاتنە نڤیسین، لێ دێ دوپات کەین کو نە ل ئاستێ گرنگییا وێ بوون، بەلکو پێدڤى بوو؛ مە کۆمەکا ڤەکۆلینان و پرتووکان ل دۆر ڤێ پێلا هەموو جیهان ڤەگرتى و باندۆر ل رێبازێن ئەدەبى ژى کرى، هەبان.
د ناڤ ئەدەبیاتا مە یا نڤیسکى دا، ب تنێ ئەم دکارین بێژین؛ هندەک پێکۆل بۆ نڤیسینا ڤى جۆرە دەقێ نووخواز هاتینە کرن، لێ تا چ راددە ل ئاستێ پێدڤینە و (إشباع الحاجة) دکەن، ئەڤە پێدڤى ب دانوستاندنێن بەرفرەهـ، خواندنێن مەعریفى و تێرامانێن کوور د جەوهەر و مەغزایا وێ دانە، چونکە د بنواش دا، ئەڤ پۆست مودێرنیزمە، تێکەلکرنەکە دناڤبەرا نووخوازیێ و پێچەوانەى نووخوازیێ دا، ئەڤجا ل گەل بەرزەبوونا مە د ناڤ نووخوازیێ دا و نەتێگەهشتنا مە بۆ رامانێن ڤى چەمکى، دێ یا ب زەحمەت بیت ئەلیفبێتکێن پاش نووخوازیێ تێبگەهین و هەزم بکەین، چونکە پاش نووخوازى ژ ڤەرێژا چەند قووناغێن ژبەرى خوە پەیدابوویە و ب رەنگەکێ بەرفرەهـ مفا ژ وان وەرگرتییە و ل گەل دا تێکەلبوویە، ب ڤى رەنگى: (پێش نووخوازى… نووخوازى… پاش نووخوازى… پشتى پاش نووخوازى!). ئەڤجا بێى موسایەرا قووناغێن بەرى (پاش نووخوازیێ) و نەدروستییا زنجیرەیا دەمى (التسلسل الزمنی)، دێ ئەنجام چەوا بیت؟
ب بۆچوونا من؛ ئەم د قووناغەکێ داینە د ناڤبەرا پێش نووخوازیێ و نووخوازیێ دا، چونکە ئێدى هن دەقێن کوردى ژى، هێدى هێدى یێن ژ قالبێ کلاسیکى دەردکەڤن و سیما و ساخلەتێن نووخوازیێ پێڤە دیاردبن، ئێدى جەڤەنگ و زمانێ نەیێ ئێکسەر ژى هەبوونا خوە د قادا ئەدەبییا کوردى دا دوپات دکەن، لێ ئەڤە پتر تشتێن سەرڤەسەرڤە (سطحي) و (ظاهري)نە يان ژى ئيجتيهاداتێن كهسۆكى و نهرێكخستينه و چ پەیوەندى ب مەعریفەیێ و ريفۆرما هزرى و جڤاکى ڤە نینە، چنکو مۆدێرنیزم و پۆست مۆدێرنیزم، نە ب تنێ ل سەر ئاستێ ئەدەبى و رۆناکبیرى گوهۆرینان پەیدا دکەن، بەلکو هەکو دهێن؛ لافاوا وان، هەمى ئاستێن ژیانێ ددەتە بەر شەپۆلێن خۆ، کودەتایێ ل سەر سەرجەم بوها و پرەنسیبێن هەیى دکەت، دکەڤیتە د شەرەنیخێ دا دگەل پیرۆزییان و حوکمێن رەها و ڤەبر.. هتد. ئەگەر ئەڤە نووخوازى بیت، چ پێنەڤێت پۆست مودێریزمێ ئانکو پاش نووخوازیێ ژى، شۆڕشەکا مەزنتر کرییە و چەندین تشت مراندینە، وەکى: مراندنا سەنتەران، مراندنا نڤیسەرى، مراندنا ڤەگێڕانێن مەزن.. هتد.
لێ ئەگەر ئەم ژیوارێ کوردى و یێ رۆژهەلاتا ناڤین ب گشتى وەربگرین، دێ ژ مە را خۆیابیت کو کارتێکرنا ڤان پێلان ب قاسى پێدڤیاتیێ نەبوویە، ئەڤە ژى بۆ کولتۆرێ دەڤەرێ یێ کو د بنواش دا باوەرى ب حوکمێن ڤەبڕ و نەقابلى گێنگەشەیێ هەى، ڤەدگەڕیت، بۆ باگراوەندێ هن نڤیسکاران یێن هێژ باوەرى ب پیرۆزییان و خوزەعبەلاتان هەین، ڤەدگەڕیت. ئەڤجا رەنگڤەدانا ڤان پێلان ژى، هەرتم گرێدایە ب چارچۆڤەیێ هزرى (الاطار الفکري) یێ ڤان تاكان و جڤاکان، لەوا مە کوردان ژى، گەلەک درەنگ و ب ئاوایەکێ گەلەک سنووردار مفا ژ ڤان پێلان وەرگرت، نەمازە نووخوازیێ، چنکو هێش پاش نووخوازیێ باندۆرێن خوە ل سەر نڤیسکارى و چاند و ئەدەبیاتا کوردى نەسەپاندینە، ژبەر هندەک سنوورێن رێگر یێن گرێداى ئایدولوژیایێ و سیستەمێ کەلتۆرى و جڤاکى ژى.
ژ ئالییەکێ دى ڤە، هندەک مللەت و کورد ژى ژ وان بوون، درەنگ ب نووخوازیێ حەسییان و پەیرەو کرن، کو مە دەلیڤەیا مفاوەرگرتنێ و خۆگوگراندنێ ل گەل پێل و قوتابخانەیێن نوو یێن د قادا فکرى و ئەدەبى دا ل سەرانسەرى جیهانێ پەیدابووین، ژدەستدا. ئەدەبیات و چاندا کوردى ژى، بۆ ماوەیەکێ درێژ، ما د قووناغەکا نەلڤ دا، ب تنێ جارجار هندەک هەلبەست ل گەل گەرمەگوڕییا کاودانان دهاتنە نڤیسین، کو هەلبەستێن سادە و هیتافى بوون، هندەک چیرۆکێن دوور ژ بنەمایێن هونەرى ژى دهاتنە نڤیسین کو پتر ل سەر شێوازێ سەرهاتیێن فولکلۆرى بوون، هەرچەندە د بیست سالێن داویێ دا، هندەک نڤیسەران پێکۆلا گوهۆرینێ کرن وەک مە ل سەرى ئاماژەپێداى، لێ هێژ تێگەهشتن و خواندنا وێ ب هوورى یا پێدڤییە، چونکە مینا مە گۆتى؛ هەر ئەو دێ بیتە مینا دەرازینکەکێ بۆ دەربازبوونێ بەر ب پۆست مودێرنیزمێ و دێ رووپەلەکێ دن د دیرۆکا ئەدەبێ کوردى دا ڤەبیت، کو گەڕەکە ب زووترین دەم ڤەببیت.
سیپان عەبدوللا
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق