دلێر داود فه‌تاح
رۆمانا (میرنامە - Mîrname) بو ئیكەم جار ب زارێ كورمانجی ل سالا (2008)ێ ژئالیێ وەشانخانەیا (ئاڤەستا - Avesta) ل ستەنبۆلێ هاتیە چاپكرن. ل سالا (2012)ێ چاپا دوویی، ل سالا (2015)ێ چاپا سیێ ل هەمان وەشانخانە هاتیە چاپكرن. نڤیسەری بخوە ژی ئەڤ رۆمان وەرگەراندیە سەر زمانێ عەربی ب ناڤێ (الشاعر و اڵامیر) ل سالا (2011)ێ ژ ئالیێ دەستەیا ئەبوزەبی یا چاندی و كەلەپۆری دناڤا پروژەیێ (كەلیمە- الكلمة) یێ وەرگێرانێ دە هاتیە چاپكر و بەلاڤكرن. ئەڤ رۆمان ل سالا (2013)ێ ژ ئالیێ (سەباح ئیسماعیل)یڤە هاتیە وەرگێراند بو سەر زمانێ كوردی ب (زارێ سوڕانی) و ل سەر ئەركێ ناڤەندا (ئەندیشە یا چاپ وەشانێ) ل سلێمانیێ و ل چاپخانەیە رەجائی ل تەهرانێ هاتیە چاپكرن. ئەڤ چاپ دبەرگەكێ جوان و قەبارەیەكێ ناڤنجی دە كو دناڤ (310)ڕوپەلان دە جه دگرە. ئەڤ وەرگەرا ژ زمانێ عەربی د هەمان دەم دە ل گەل دانەیا كورمانجی هاتیە بەراوردكرن. هەر دێر و پەراگراڤەكێ ژ دانەیا عەربی هاتبیت لادان یان سانسور كرن، دووبارە ژ دەقێ كورمانجی هاتیە ستاندن.
دانەیا كورمانجی كو بابەتێ لیكۆلینێ یە، ب تیپێن لاتینی هاتیە چاپكرن. خوە دنێڤ (229) ڕۆپەلان دە جه دگرە. ئەڤ رومان ل سەر (23) بەشان هاتیە پارڤەكرن و هەر پەشەكێ سەرناڤێن خوە هەنە، سەرناڤێ (21) ژ وان بەشان، ناڤێ كەساتیان بخوەیە، لی بەشێ یەكێ بناڤێ(سبەهەكا ب باران بوو) و بەشێ داویێ ب(میرنامە) هاتیەنە بناڤكرن. و هەر یەك ژ ڤان بەشان چەندین بنبەش هەنە و هەر بنبەشەكێ ژی ناڤێ خوە هەیە.
ئەڤ رۆمان بەحسا ژیانەك خەیالی یا نڤیسكار و هەلبەستڤانێ مەزنێ كورد (ئەحمەدێ خانی)ی دكەت. ئەو وەكە سەرلەنگێ رۆمانێ دهێت حەسابكرن. د رۆمانێ دە ئەم راستی چەند كەسایەتیێن جور بجور دبین و ئەو كەس هەر یەك ب رەنگەك جودا بەحسا ژیانا خوە دكە و پاشان هنەك هایداریان ل سەر ژیانا و وەفاتا خانی ددن.
رۆمانا میرنامە هەر ژ سەرناڤێ وێ دیارە پەیوەندیا مروڤێن رۆشەنبیر و میران د سەردەمەكێ دە دیاردكە و ئەو سەردەم ژی د دەما هوزنڤانێ كورد ئەحمەدێ خانییە. كو درۆمانێ دە خانی دخوازە نامەیەكێ ژ میری رە بشینە. لێ ئەڤ گرێ درومانێ دە نایێ ڤەركرن و ناماوی ناگەهژە میری. ژ خوە ئەڤ نامە پتر بابەتەك سیاسی و نەتەواتی پێڤە دیارە، لێ رۆماننڤیس ب ئاوایەكی فانتازی و ل گورەی پێزان و خواندنا ل سەر هەلبەستڤانێ كورد خانی ژینگەهەك ئاڤاكریە كو مروڤ هنەك جاران ب ئاوایەك راستین هەست ب كەتواریی راستین یێ وی چاخی بكە. جهێ بویەران ل باژێری بایەزیدێ و لسەردەما = ئەبدلفەتاح خانییە.
دەست پێكا ڤێ رۆمانێ ژ مرنا خانی دەست پێدكە و ب شوندە ژین و ژیارا وی یا بەری وەفاتی ژ زاردەڤێ هن كەسایەتی یێن جور بجور دهێ ڤەگێران. ئاریشا خانی یا وی سەردەمی وەكی ئاریشا گەلەك زانا، فیلوسوف و بلیمەتان دهێت ڤەدیتن. كو ئەو ژی خالا سەرەكە دژایەتی و سوجباركرنە ژ بال دەسەلات و بەرژەوەند پەرێسان. ئەڤ مژار ژی بابەتەك زندیە ب تایبەتی ل وەلاتێن پاشكەڤتی كو هەرتم راستی و حەقی دهێت ژناڤبرن. ژ بلی ڤێ مژارێ گەلەك بابەتێن دن بخوەڤە دگرە. وەكی بندەستا كوردان ژ بال عوسمانی و سەفەویان ڤە و بكارئینان دەسەلات، مەلا و تاكێ كورد پێخەمەت ئاڤاكرن و بەرفرەهكرنا ئمبراتوریێن خوە، وەكە چەوان مێرین كوردان ژ بوو دەولەتا عوسمانی دكەتن جەنگان و ئەڤ جەنگێن هە بتەنێ كوردا هەڤدوو دگوشتن. وەكە شەرێن دناڤبەرا عوسمانی و سەفەویان دە. یان ژی عوسمانی و نەماساوی و روس ...هتد. زەرەر مەندێن هەری مەزن كورد بوون. خانی ژی دخوەست ئیدی كورد هشیار ببن و ژبو زمان، ئاخ و ناسناما خوە خەباتی بكن. ل داویێ خانی ژ بەر ڤان هزر و هەلویستان. بزاڤا كوشتنا وی ژ بال شێخ و میرێن كوردان ڤە دهێ كرن وەكی میرێ وانی و بازیدی. و ل داویێ ژی ب ڤان خەم و كەدەران وەغەرێ دكە و دمرە، لێ بمرنەكێ مژاوی و شێلی.
د میرنامەیێ دە ژان دۆستی كار ل سەر قوناغەك دوور و درێژ یا دیرۆكیا دەسەلاتا ئیمارەیێن(میرگەهێن) كوردی كرییە. ئەڤ یەك بویە سەدەمێ رەنگڤەدانا كلتورەك دەگمەن و ببها یێ ڤێ قوناغا دیرۆكیا دوور و درێژ. ئانكو مێژوو و چاندا مللەتی كارییە باگراوندەكێ تایبەت یێ چاندی ب رۆمانێ ببەخشیت. ئەڤێ چەندێ ژی بێهتر كارێ ژان دوستی سەركەفتی و دەولەمەندتر كرییە، ژ بەر كو میرنامە رۆمانەكە دبنەرەت دە كار ل سەر كومەكا چاڤكانی و سەرچاڤەیێن جور بجور كرییە، ژ وانان "شەرەفنامە یا شەرەف خانێ بەدلیسی، سیاحەت نامە یا ئەولیا چەلەبی، مەم و زینا ئەحمەدێ خانی." دگەل مفا ستاندن ژ چاڤكانیێن سوفیگەری، كیماگەری، نوژداری و دەرمانسازی، ئەفسونگەری، گیا و گول و چاوانیا دروستكرنا مرەكەبێ، كاغەز و جلدكرنا پەرتوكان، باشنڤیسی و دگەل مژارێن سێكس و هومسیكسولاتیێ و بابەتێن جوگرافی و ئاماژەكرن ب دەڤەر و جهێن جودا جودا مینا بازید، بەدلیس، ستەنبۆل، رەوەن، جزیرا بووتان، ئەسفەهان، ڤییەنا، ئیدر و ماكوو. دگەل دیاركرنا سرۆشتێ كوردستانێ مینا چیایێ گلیداغێ، چیایێ جودی، چیایێ سیپانێ خەلاتێ، گولا وانێ و ئورمیێ و چەمێ مورادێ و دجلە ... هتد. ئانكو ئەڤ رۆمان دگەل خەیال و ئاشووپا رۆماننڤیسی بەرهەمێ چەندین مەعریفەتێن جوربجورە مینا مێژووو، جوگرافیا، سایكولوژیا، چڤاكناسی، پزیشكی، كەلەپوری و هونەری و ئەڤ رومان ب بابەتەكێ مەعریفی یێ كوردی كاری لسەر بابەتەكێ دیاركری دكە. ئەو ژی مژارا كەسێن رۆشەنبیرە دگەل دەسەلاتێ، ئەحمەدێ خانی ژی وەكە رۆشەنبیرەك كورد دبە باشترین سەرلەهەنگ و رەمز ژ بوی ڤێ مژاری و گەهاندنا پەیاما رۆماننڤیسی ژ بوی خوەندەڤانی. دیسان ژ ئالیێ كەلەپوری و چاندا كوردی روماننڤیسی مفا ژ دیاردا دەنگبێژیێ ستاندیە و ئەڤ یەك دچڤاكا كوردی یا وی چاخی دە گەلەك بەربەلاڤ بوو. درۆمانێ ژی دە دەنگبێژێن مینا دۆستۆیێ دەنگبێژ و بابێ وی و عەمەرێ خزنه‌دار دهێن دیتن. كو ڤان مرۆڤان د كوچكێن میر و ئاغایان دە دەنگبێژی دكر. ئەڤە ژی بنەرینەك ڤەشارتی دەربرینێ ژ وان كەدەر، زۆلم و زورداریا ب سەرێ مللەتێ كورد هاتی دكە. دگەل مفا ستاندن ژ چیرۆكێن گەلەری یێن كوردی ب گوتنا وان ژ ئالیێ سەلیمێ نالبەند. مژارا عەشقێ ژی رەنگڤەدانەك مەزن دناڤ رۆمانێ دەهە. و خانی دبە ئەڤیندارێ شەنگێ. لێ ئەو ناگهن هەڤ. لێ ئەڤ عەشقا درۆمانێ دە دهێ دیتن بتر دقالبەك سوفیگەریدا بوویە. دیسان كه‌سایه‌تیا ئه‌حمه‌دێ خانی ب فه‌یله‌سوفێ مه‌زنێ یونانی (سوكرت)ی هاتیه لێكچواندن. ژ به‌ر كو ئه‌و مینا سوكراتی دبه قوربانی جڤاكه‌ك گرتی و ئولدار. ل داویی هه‌ردوو دهێن ژه‌هردان. یان ژی مژارا وه‌فاتا خانی كو سێ جاران چرایێ ل به‌ر سه‌رێ خانی و دهه‌ر ماله‌كێ ده، دڤه‌مره. بڤێ یه‌كێ مرنا خانی مینا مرنا هه‌زره‌تێ مه‌سیح دیار دبه كو ده‌ما ئه‌و دمره سێ جاران دكیل ده‌نگ(بانگ) دكه. بێ گومان خانی ل گوره‌ی هزرا رۆماننڤیسی هاتیه ئاڤاكرن و به‌لكو ژ بوو چاخێ نها ژی دبه باشترین میناك. ژ به‌ر كو ده‌ما خانی د سه‌كه‌راتا مرنێ ده. دبێژه میر ناما من خوه‌ند. ژ به‌ر ڤێ یه‌كێ ئه‌و دهێ ره‌خنه‌كرن، خه‌لك دبێژه چما شێخه‌كێ مینا خانی ل شونا شه‌هاته‌تا خوه بده، ئه‌و به‌حسا نامێ دكه. ب ڤێ گوتنێ هه‌لویستا ئه‌رێنی یا خانی ل هه‌مبه‌ری كورمانجان باش دیار ده، ئه‌و نه دخه‌ما مرنا خوه یان شهاده‌تێ دایه، به‌لكو ئه‌و دخه‌ما بێ خوه‌دی بوونا كرمانجانه ده‌یه. ئه‌ڤ چه‌نده ژی خانی دكن رۆشه‌نبیره‌ك خوه‌دی هه‌لویست ل هه‌مبه‌ری ده‌سه‌لاتا كوردی یا ئه‌وی چاخی و نها ژی.
ب رەنگەك گشتی رۆمانا میرنامە هەلگرێ كومەكا تیم و بابەتێن جور بجورە و سەرجەمێ ڤان بابەتان ب هزر و بیرێن ئەحمەدێ خانی دهێن ئارستەكرن مینا:
1) رزگاركرن و سەرخوەبوونا كوردستانێ ژ دەسەلاتیێن عوسمانێ و سەفەویان.
2) یەگرتنا عەشیرە و بنەمالێن كوردان و هاریكارنەكرنا وان ژ بوی دوژمنان.
3) گرنگیدان ب خوەندن و نڤیسنا پەرتووكا و كوردستان ببە مەلبەندەكێ رەوشەنبیری و چاندی.
4) خوە ناسكرنا كوردان و گرنگیدان ب زمانێ كوردی و پەیداكرنا هەستەك ناسیونالیستی ل جەم هەر تاكەكێ كورد.
5) میانرەوی د چڤاكا كوردی دە و پێكڤە ژیان بێ جوداهیا ئول و نڤشان.
6) هشیاركرنا میر و دەسەلتدارێن كورد، كو بتەنێ گرنگیێ ب پارە و خوەشیێن خوە نەدن، بەلكو پێهتر گرنگیێ ب خەلك و جڤاكا خوە بدن.
7) رەخنەگرتن ل چڤاكا كوردی یا وی چاخی. كو بوو سەردەمێ نها ژی دبە باشترین میناك.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق