جڤاكا بەرگر(١) و جڤاكا بێبەر
تێگەھێن زەنگین و تێگەھێن ھەژار
ئەو جڤاكا بەرگر بت، ب بەر بت، ئابۆرێ وێ ب ھێز بت، ئەو بەرگرتنە، ئەو بەرە، ئەو ھێزە؛ مۆرا خوە، دێ ل سەر وارێن دی ژی ھەبت، بەرەڤاژی ژی، ئەو جڤاكا ئابۆرەكێ لاواز و ھەژار ھەبت، بێبەر بت، دێ ژ ھەموو ئالییێن دیڤە ژی، جڤاكەكا ھەژار و لاواز بت، ئەڤ ھەژاری و لاوازییە، زمانی و ھزر و تێگەھان ژی دێ ڤەگرت.
لەو مەندەھۆش نەبە، جڤاكەكا وەكی یا مە، كو خودان ئابۆرەكێ پەلخی و خاپوور، بێبەر؛ د وارێن مە ژێگۆتیدە ژی، ھەژار و لاواز بت.
بۆ نەموونە:
تێگەھێ شۆرش، تێگەھەكێ بەرفرەھە، گوھۆڕینەكا ڕھوریشالا ھەموو وارێن ژیانێیە، بۆ ئەردھژێن ب جڤاكان دكەڤت دئێتە گۆتن؛ شۆرش نە بۆ ھەر دەستھەلاتەكا ھاتە كەلپاندن، تنێ ھندەك سەروچاڤ ھاتنە گوھۆڕین، دئێتە ب كارئینان؛ دبت بۆ گوھۆڕینێن مەزن د وارێ ڕەوشەنبیریدە ژی ب كار بێت(شۆرشا ڕەوشەنبیری)، دبت بۆ گوھۆڕینێن مەزنێن د وارێ زانستی ئان ئابۆری ...دە ژی ب كار بێت؛ لێ د جڤاكێ مەدە، ھند ھاتییە كورت كرن و ھەژار كرن، ھەتا گەھایە وی ئاستی، ھەكەر جارەكێ ھندەك چەكداران، ل بەر سینگێ دەستھەلاتەكێ ژی ڕاوەستیایی بن، بلا بۆ دەمێ چەند ڕۆژەكان ژی بت، ناڤێ شۆڕشێ لێ ھاتییە دان.
نەموونەیەك دی:
تێگەھێ پێكڤەژیان ل دەڤ مە ھند ھاتییە ھەژار كرن، كو تنێ نەبوونا شەڕ و تالانان و كوژتنا د نێڤبەرا نەتەوە و ئاییناندە ببینن پێكڤەژیان و ناڤێ پێكڤەژیانێ لێ بكن، لێ ئالی و كوژیكێن دی، یێن یێ دییێ ژ مە جودا پێ دئێشت، ھەست دكت كو د پلەیەكا نزمتردەیە، ئەم وێ چەندێ نابینن، ئەم نابینن كو ئەڤ توندوتیژییا ل ئاستێ ڕەمزی دئێتەكرن، دەرز و كەلشتەیان دئێختە وێ پێكڤەژیانێ. دەمێ تو دبێژی كوردستان نەموونەیا پێكڤەژیانێیە و تو پیرەكی و قەشەیەكی و مەلایەكی دئینی و تنێ بۆ چاڤێ كامیرایێ دەستێن ھەڤ دگرن، ھینگێ تو دیرۆكەكا تژی دژواری و تەعدایی پەردەپۆش دكی، ھینگێ تو ھندەك كوژییێن دی یێن توندوتیژییا ڕەمزی دپەچنینی. دەمێ یێ فەلە دمرت تو دبێژی یێ سەكتی، دەمێ تو دبێژییە ژنكا فەلە كێلۆك، دەمێ تو یێ ئێزدی ڕێڤن دبینی؛ ھینگێ تو یێ توندوتیژییا ڕەمزی ھمبەر وی ب كار دئینی، كو نەكێمترە ژ توندوتیژییا لەشی، توندوتیژییەكە كو ھەردەم ڕێخوەشكەرە بۆ ئێشاندنا یێ دی، ھەكەر ئەم نەبێژن، ڕێخوەشكەرە بۆ تالان و كوژتنێ یێ دی. ھەر وەسا ب ھەمان ئاوا، تژی تێگەھێن دی ژی، ژ ناڤەڕۆكا خوەیا زەنگین ھاتینە ڤالا كرن و ھەژار كرن.
ژ وان تێگەھێن ل دەڤ مە ھەژار، تێگەھێ ئەمن و ئێمناھییێیە، كو ئەم تنێ د ڕەھەندێ وی یێ توندوتیژیدە كورت دكن و د ڤان سالێن داوییێدە و ژ بەر پەقینا ترومبێلێن تیئێنتی كری و مرۆڤێن خوەپەقین، ئەڤ تێگەھە ھێژتا ھاتییە كورت كرن و ھەژار كرن، كو تنێ كوژییەك ژ توندوتیژیێ ڤەگرتییە: مادەم پەقین نەبن، ئەو ئەمن و ئەمانەت ھەیە؛ ھۆسا دئێتە فێمكرن، كا چاوا ژ ئاخاڤتنا ڕێزدار جەمال كۆچەر دیار، ئەڤا ل كەنالێ ڕووداو كری، بەری چەند ڕۆژەكان.
ئەز نزانم، مەبەستا ڕێزدار جەمال كۆچەر ژ پەیڤا "ئەمن" ئەڤا ب كار ئینایی چ یە، دەمێ گۆتی: ئەو ئەمنا ل دوھۆكێ ھەی ل واشنتن و ... نینە، كا مەبەستا وی ژ پەیڤا "ئەمن" تێگەھێ (أمن)ە ئان مەبەست پێ تێگەھێ (أمان)ە، چونكی جودایی د نێڤبەرا واندە ھەیە؛ ئەمن/ئێمنی: ئەو كار و كریارن ئەڤێن دەستھەلات و خەلك پێ ڕادبت كو ژیان پێ بێتە پاراستن، و ب ڤێ یەكێ دیار دبت، ئەڤ چەندە بەرپرساتییەكا جڤاكییە، ھەروەسا چەندین جۆرێن ئێمنییێ ھەنە: ئێمنییا ئابۆری (خوارنێ)، یا ئەولەھییێ، یا گشتی، یا نەتەوەیی، یا ساخلەمی...ھتد. ھندی ئەمانە/ ئێمن، ئەو ھەستە ئەڤێ ل دەڤ مرۆڤان پەیدا دبت، پشتی كو ئەمنا وی ھاتییە پاراستن، ئانكو ب پەیڤەكا كورت: مرۆڤ ژ سوبە نەترست. ژ ڤێ چەندێ دیار دبت، ڕێزدارێ ناڤئینایی، چەند ب سادەیی ل ڤی تێگەھی نەڕییە و چەند د كوژییەكێ ڕەھەندێ توندوتیژیدە كورت و ھەژاركرییە، كو ب ڤی ڕەنگی بت: پەقین نینن، ئانكو ئەمن ئەمانەت ھەیە.
لێ، ئەرێ ڕاستە ئەڤرۆ ئەو ئەمنا ل دوھۆك و باژارێن دی یێن ھەرێمێ، ل واشنتون و پارێسێ نینە، ھەكەر خوە ئەم تنێ ل سەر وی ھەستی راوەستن، ئەڤێ وە ل وەلاتی دكت، ژ سوبە نەترست و ل پەی وێ ئەم ببێژن، ڕاستە ئەمن و ئەمانەت ھەیە.
ئەم گەلەك نەموونەیان نائینن، تنێ ھاتنا زڤستانێ و ئەو نەڕەحەتییا خەلكێ دوھۆكێ و خەلكێ باژارێن دی یێن ھەرێمێ ژ بەر نەبوونا نەفتێ و گرانییا وێ بەسە، ژ بلی نەڕەحەتییا پارییێ نانی و بەلاڤبوونا ئێشێن گران...ھتد. ل ڤێ دەرێ ئەم مەجبوورن، بێژنە ڕێزدار جەمال كۆچەر، ل مە نەگرە؟، ئەو ئەمنا تو باس ژێ دكی، تنێ د سەرێ تەدە ھەیە و ئەو مەلیۆنێن ھوون وەردگرن، ھوون ژ خەلكێ خوە دوورخستنە، ھەتا ھوون گەھشتینە وی ئاستی، ئێدی ھوون ھەست ب ئێشوئازارێن خەلكێ نەكن، ئەو خەلكێ ھوون ل سەر ملێن وان گەھشتینە پەرلەمانی.
ل داوییێ ئەم دبێژن، ھەكەر ڕێزداری تنێ ئەڤ فەرموودیا پێغەمبەری (سلاڤ ل سەر بن) خواندبا، ئەڤا دبێژت:"مَنْ أَصْبَحَ مِنْكُمْ آمِنًا فِي سِرْبِهِ ، مُعَافًى فِي جَسَدِهِ ، عِنْدَهُ قُوتُ يَوْمِهِ ، فَكَأَنَّمَا حِيزَتْ لَهُ الدُّنْيَا" (٢).
"یێ ژ وە ڕابت د نێڤ كۆما خوەدە ئێمن بت، لەشێ وی ساخلەم بت، پارییێ نانێ خوە ھەبت، ھەروەكی دنیا ھەموو یا وی"، ھۆسا تێگەھێ ئەمنێ كورت و ھەژار نە دكر و تنێ د وی كوژییێ بەرتەنكدە نەددیت.
دەھمەن:
١. د زمانێ كوردیدە، پەیڤا (بەرگر) بۆ دارا فێقییا گەلەك بەری دگرت ل كارە، كو واتایا زەنگینی و ببھاییێ و سەنگی ددت، لێ د ھەمان دەمدە ئەم ژ بیر نەكن، ئەڤێ پەیڤێ، نێزیكی ل گەل پەیڤا (بەرگری) ژی ھەیە، ھەروەكی باپكالكان گۆتییە مە: یێ گەلەك ب بەر(بەرھەم) بت، دێ شێت بەرگرییێ ژی، ژ خوە بكت.
٢. رواه البخاري في "الأدب المفرد" (رقم/300) والترمذي في "السنن" (2346) وقال : حسن غريب
عیسا تاهر
تێگەھێن زەنگین و تێگەھێن ھەژار
ئەو جڤاكا بەرگر بت، ب بەر بت، ئابۆرێ وێ ب ھێز بت، ئەو بەرگرتنە، ئەو بەرە، ئەو ھێزە؛ مۆرا خوە، دێ ل سەر وارێن دی ژی ھەبت، بەرەڤاژی ژی، ئەو جڤاكا ئابۆرەكێ لاواز و ھەژار ھەبت، بێبەر بت، دێ ژ ھەموو ئالییێن دیڤە ژی، جڤاكەكا ھەژار و لاواز بت، ئەڤ ھەژاری و لاوازییە، زمانی و ھزر و تێگەھان ژی دێ ڤەگرت.
لەو مەندەھۆش نەبە، جڤاكەكا وەكی یا مە، كو خودان ئابۆرەكێ پەلخی و خاپوور، بێبەر؛ د وارێن مە ژێگۆتیدە ژی، ھەژار و لاواز بت.
بۆ نەموونە:
تێگەھێ شۆرش، تێگەھەكێ بەرفرەھە، گوھۆڕینەكا ڕھوریشالا ھەموو وارێن ژیانێیە، بۆ ئەردھژێن ب جڤاكان دكەڤت دئێتە گۆتن؛ شۆرش نە بۆ ھەر دەستھەلاتەكا ھاتە كەلپاندن، تنێ ھندەك سەروچاڤ ھاتنە گوھۆڕین، دئێتە ب كارئینان؛ دبت بۆ گوھۆڕینێن مەزن د وارێ ڕەوشەنبیریدە ژی ب كار بێت(شۆرشا ڕەوشەنبیری)، دبت بۆ گوھۆڕینێن مەزنێن د وارێ زانستی ئان ئابۆری ...دە ژی ب كار بێت؛ لێ د جڤاكێ مەدە، ھند ھاتییە كورت كرن و ھەژار كرن، ھەتا گەھایە وی ئاستی، ھەكەر جارەكێ ھندەك چەكداران، ل بەر سینگێ دەستھەلاتەكێ ژی ڕاوەستیایی بن، بلا بۆ دەمێ چەند ڕۆژەكان ژی بت، ناڤێ شۆڕشێ لێ ھاتییە دان.
نەموونەیەك دی:
تێگەھێ پێكڤەژیان ل دەڤ مە ھند ھاتییە ھەژار كرن، كو تنێ نەبوونا شەڕ و تالانان و كوژتنا د نێڤبەرا نەتەوە و ئاییناندە ببینن پێكڤەژیان و ناڤێ پێكڤەژیانێ لێ بكن، لێ ئالی و كوژیكێن دی، یێن یێ دییێ ژ مە جودا پێ دئێشت، ھەست دكت كو د پلەیەكا نزمتردەیە، ئەم وێ چەندێ نابینن، ئەم نابینن كو ئەڤ توندوتیژییا ل ئاستێ ڕەمزی دئێتەكرن، دەرز و كەلشتەیان دئێختە وێ پێكڤەژیانێ. دەمێ تو دبێژی كوردستان نەموونەیا پێكڤەژیانێیە و تو پیرەكی و قەشەیەكی و مەلایەكی دئینی و تنێ بۆ چاڤێ كامیرایێ دەستێن ھەڤ دگرن، ھینگێ تو دیرۆكەكا تژی دژواری و تەعدایی پەردەپۆش دكی، ھینگێ تو ھندەك كوژییێن دی یێن توندوتیژییا ڕەمزی دپەچنینی. دەمێ یێ فەلە دمرت تو دبێژی یێ سەكتی، دەمێ تو دبێژییە ژنكا فەلە كێلۆك، دەمێ تو یێ ئێزدی ڕێڤن دبینی؛ ھینگێ تو یێ توندوتیژییا ڕەمزی ھمبەر وی ب كار دئینی، كو نەكێمترە ژ توندوتیژییا لەشی، توندوتیژییەكە كو ھەردەم ڕێخوەشكەرە بۆ ئێشاندنا یێ دی، ھەكەر ئەم نەبێژن، ڕێخوەشكەرە بۆ تالان و كوژتنێ یێ دی. ھەر وەسا ب ھەمان ئاوا، تژی تێگەھێن دی ژی، ژ ناڤەڕۆكا خوەیا زەنگین ھاتینە ڤالا كرن و ھەژار كرن.
ژ وان تێگەھێن ل دەڤ مە ھەژار، تێگەھێ ئەمن و ئێمناھییێیە، كو ئەم تنێ د ڕەھەندێ وی یێ توندوتیژیدە كورت دكن و د ڤان سالێن داوییێدە و ژ بەر پەقینا ترومبێلێن تیئێنتی كری و مرۆڤێن خوەپەقین، ئەڤ تێگەھە ھێژتا ھاتییە كورت كرن و ھەژار كرن، كو تنێ كوژییەك ژ توندوتیژیێ ڤەگرتییە: مادەم پەقین نەبن، ئەو ئەمن و ئەمانەت ھەیە؛ ھۆسا دئێتە فێمكرن، كا چاوا ژ ئاخاڤتنا ڕێزدار جەمال كۆچەر دیار، ئەڤا ل كەنالێ ڕووداو كری، بەری چەند ڕۆژەكان.
ئەز نزانم، مەبەستا ڕێزدار جەمال كۆچەر ژ پەیڤا "ئەمن" ئەڤا ب كار ئینایی چ یە، دەمێ گۆتی: ئەو ئەمنا ل دوھۆكێ ھەی ل واشنتن و ... نینە، كا مەبەستا وی ژ پەیڤا "ئەمن" تێگەھێ (أمن)ە ئان مەبەست پێ تێگەھێ (أمان)ە، چونكی جودایی د نێڤبەرا واندە ھەیە؛ ئەمن/ئێمنی: ئەو كار و كریارن ئەڤێن دەستھەلات و خەلك پێ ڕادبت كو ژیان پێ بێتە پاراستن، و ب ڤێ یەكێ دیار دبت، ئەڤ چەندە بەرپرساتییەكا جڤاكییە، ھەروەسا چەندین جۆرێن ئێمنییێ ھەنە: ئێمنییا ئابۆری (خوارنێ)، یا ئەولەھییێ، یا گشتی، یا نەتەوەیی، یا ساخلەمی...ھتد. ھندی ئەمانە/ ئێمن، ئەو ھەستە ئەڤێ ل دەڤ مرۆڤان پەیدا دبت، پشتی كو ئەمنا وی ھاتییە پاراستن، ئانكو ب پەیڤەكا كورت: مرۆڤ ژ سوبە نەترست. ژ ڤێ چەندێ دیار دبت، ڕێزدارێ ناڤئینایی، چەند ب سادەیی ل ڤی تێگەھی نەڕییە و چەند د كوژییەكێ ڕەھەندێ توندوتیژیدە كورت و ھەژاركرییە، كو ب ڤی ڕەنگی بت: پەقین نینن، ئانكو ئەمن ئەمانەت ھەیە.
لێ، ئەرێ ڕاستە ئەڤرۆ ئەو ئەمنا ل دوھۆك و باژارێن دی یێن ھەرێمێ، ل واشنتون و پارێسێ نینە، ھەكەر خوە ئەم تنێ ل سەر وی ھەستی راوەستن، ئەڤێ وە ل وەلاتی دكت، ژ سوبە نەترست و ل پەی وێ ئەم ببێژن، ڕاستە ئەمن و ئەمانەت ھەیە.
ئەم گەلەك نەموونەیان نائینن، تنێ ھاتنا زڤستانێ و ئەو نەڕەحەتییا خەلكێ دوھۆكێ و خەلكێ باژارێن دی یێن ھەرێمێ ژ بەر نەبوونا نەفتێ و گرانییا وێ بەسە، ژ بلی نەڕەحەتییا پارییێ نانی و بەلاڤبوونا ئێشێن گران...ھتد. ل ڤێ دەرێ ئەم مەجبوورن، بێژنە ڕێزدار جەمال كۆچەر، ل مە نەگرە؟، ئەو ئەمنا تو باس ژێ دكی، تنێ د سەرێ تەدە ھەیە و ئەو مەلیۆنێن ھوون وەردگرن، ھوون ژ خەلكێ خوە دوورخستنە، ھەتا ھوون گەھشتینە وی ئاستی، ئێدی ھوون ھەست ب ئێشوئازارێن خەلكێ نەكن، ئەو خەلكێ ھوون ل سەر ملێن وان گەھشتینە پەرلەمانی.
ل داوییێ ئەم دبێژن، ھەكەر ڕێزداری تنێ ئەڤ فەرموودیا پێغەمبەری (سلاڤ ل سەر بن) خواندبا، ئەڤا دبێژت:"مَنْ أَصْبَحَ مِنْكُمْ آمِنًا فِي سِرْبِهِ ، مُعَافًى فِي جَسَدِهِ ، عِنْدَهُ قُوتُ يَوْمِهِ ، فَكَأَنَّمَا حِيزَتْ لَهُ الدُّنْيَا" (٢).
"یێ ژ وە ڕابت د نێڤ كۆما خوەدە ئێمن بت، لەشێ وی ساخلەم بت، پارییێ نانێ خوە ھەبت، ھەروەكی دنیا ھەموو یا وی"، ھۆسا تێگەھێ ئەمنێ كورت و ھەژار نە دكر و تنێ د وی كوژییێ بەرتەنكدە نەددیت.
دەھمەن:
١. د زمانێ كوردیدە، پەیڤا (بەرگر) بۆ دارا فێقییا گەلەك بەری دگرت ل كارە، كو واتایا زەنگینی و ببھاییێ و سەنگی ددت، لێ د ھەمان دەمدە ئەم ژ بیر نەكن، ئەڤێ پەیڤێ، نێزیكی ل گەل پەیڤا (بەرگری) ژی ھەیە، ھەروەكی باپكالكان گۆتییە مە: یێ گەلەك ب بەر(بەرھەم) بت، دێ شێت بەرگرییێ ژی، ژ خوە بكت.
٢. رواه البخاري في "الأدب المفرد" (رقم/300) والترمذي في "السنن" (2346) وقال : حسن غريب
عیسا تاهر
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق