فیلۆسۆفیایا بوونگەرایی: رێبازه‌کا فیلۆسۆفیه باوه‌ری ب هزرکرنا ته‌مام و بێ قەید و زنجیر هه‌یه و ته‌که‌‌زێ لسه‌ر وێ چه‌ندێ دکه‌ت کو مرۆڤ خوه‌دی هزر و ئازادی و هه‌لبژارتن و ئیراده‌یه، پێدڤی ب چ رێنیشانده‌را نینه، هه‌می رێنیشانده‌رێن وێ ژ هزران پێکهاتینه و نه بیردۆزه‌کا فیلۆسۆفی یا دیاره و بڤێ چه‌ند جه‌ختێ لسه‌ر تاکه‌که‌سیا مرۆڤی دکه‌ت کو ئه‌و تاک راببت لسه‌ر ده‌ستنیشانکرنا چاره‌نڤیس و گه‌وهه‌رێ خوه و هه‌ر ئه‌و تاک دکارت رامانه‌کێ بده‌ت ژیانا خوه … بوونگەرایی ئانکو ئازادیه‌کا ره‌ها، کو تو خوەدیێ بریارێن خوه‌ی و هه‌ر توی خوه بۆ مرنێ به‌رهه‌ڤ دکه‌ی و دهه‌مان ده‌مدا تو ژ وێ مرنێ ناترسی و ب یاخیبوون دژی لسه‌ر وی تشتێ دناڤبه‌را ته و ئه‌و تشتێ ته دڤێت دا رادوه‌ستیت، تو یێ وێره‌کی د هه‌لبژارتنا وی تشتێ ته دڤێت و ته که‌رب ژێ ڤەد‌بن و تو بخوه کاودانێن خوه و جیهانا خوه چێدکه‌ی و تو خوه بی ب هه‌می مرۆڤایه‌تیا خوه .
لگۆر چه‌ندین دیرۆکنڤێسان، بوونگەرایی ڤه‌دگه‌ریتە چه‌رخێ پێنجێ یێ زایینێ لسه‌رده‌مێ (قدیس ئوگستین) لێ فیلۆسۆفیا بوونگەرایی یا هه‌ڤچه‌رخ یا نها ئه‌م دنیاسین لسه‌ر ده‌ستێ فه‌یله‌سوفێ دانیمارکێ (کریگۆری) ل چه‌رخێ نوزدێ هاتیه دامه‌زراندن و ل چه‌رخێ بیستێ پێشڤه‌چوون بخوه‌ڤه دیتیه لسه‌ر ده‌ستێ سیمبۆلا فیلۆسۆفیا بوونگەراییێ کو فه‌یله‌سوفێ فه‌ره‌نسی (ژان پاول سارتره) ە، هه‌روه‌سا فیله‌سۆفێ ئه‌لمانی هێدگه‌ری ژی رۆله‌کێ مه‌زن هه‌بوو د ڤێ فه‌لسه‌فێ دا. ئه‌ڤ فه‌لسه‌فه وه‌ک کارڤه‌دانه‌کا کارا هات لسه‌ر فیلۆسۆفیێن دی، چونکی بوونگەرایی چ گرنگیێ ناده‌ته ڤه‌خواندنا (گه‌وهه‌ری و تشت نه‌هێت دیتن) به‌لکو هه‌می گرنگیا خوه دده‌ته وی تشتێ ب چاڤان دهێت دیتن و د که‌توارێ مرۆڤی دا هه‌بیت… چونکی مرۆڤ ته‌وه‌ر و سه‌نته‌رێ هه‌ر تشتیه و زێده‌رباری ڤێ چه‌ندێ ئه‌ڤ فیلۆسۆفیا وه‌ک به‌رسڤدانه‌کێ هات بۆ فیلۆسۆفیێن کلاسیکی و مێتافیزیکی و ئولی و پرنسیپێن جڤاکی یێن کو ئازادیا مرۆڤی کپ دکه‌ن و دکه‌نه به‌رهه‌مێن به‌ریکا خوه.
– بوونگەرایی لسه‌ر دوو پشکان دابه‌ش دبت:
*بوونگەراییا ئولی ( کریستیانەتی).
* بوونگەراییا گاوریێ (الملحدة) ئه‌ڤه ژی به‌ربه‌لاڤترین و ب ناڤ و ده‌نگترینه د جیهانێ دا .
لێ ده‌ما ئه‌م به‌حسا بوونگەراییێ دکه‌ین مه مه‌ره‌م پێ جورێ دووێ یه کو لسه‌ر ڤان بنه‌مایێن هزری و باوه‌ریێ یه.
– خودێ و ئول لده‌ڤ هه‌بوونخوازان:
هه‌بوونخواز باوه‌ریێ ب خودێ و پێغه‌مبه‌رێن وی و ئولێن وی نائینن و هه‌روه‌سا ب چ غه‌یبیاتان ژی نینه، دیسان یێن د وێ باوه‌رێ دا کو ئه‌ڤێن هە رێگرن د رێیا مرۆڤی دا بۆ گەشەبوونا پاشەرۆژێ، وان ب خوه گاوری کریه پرەنسیپ و دبینن کو ئول و بیردوزێن فیلۆسۆفی یێن کو د چه‌رخێن ناڤین دا هاتین نه‌شیاینه ئاریشێن مرۆڤان چاره بکه‌ن.
– مرۆڤ لده‌ڤ هه‌بوونخوازان:
باوه‌ریه‌کا ره‌ها یا ب هه‌بوونا مرۆڤان هه‌ی، مرۆڤی ب کاکلا هەر هزرەکێ دبینن، د وێ باوەرێ دانە کو مرۆڤ کەڤنترین تشتە د هەبوونێ دا، بەری مرۆڤی بتنێ نەبوون بوو و هەبوونا مرۆڤی بەری گەوهەرێ وی بوویە، دبێژن: ئەو خەباتێ دکەن بۆ دووبارە هزرکرنێ د مرۆڤی دا و چاڤدێریکرنا هزرا وی یا کەسایەتی و ئازادیا وی و دلخوازیێن وی و هەستێن وی.
– تێگەهێ ئازادیێ :
هەبوونخواز باوەریەکا تەمام و ڕەها ب ئازادیا مرۆڤی یا هەی ، و بۆ مرۆڤی هەیە ئەو هەبوونا خوە وەک وی دڤێت دیاربکەت و ب چ شێوێ وی دڤێت ، بێ کو خوە ب هیچ تشتەکی ڤە گرێدەت ، و لسەر مرۆڤی پێدڤیە رابوریێ خوە ژبیربکەت و ئینکارا هەر قەیدەکێ بکەت کو وی زیندان بکەت ، ئەڤجا ئەڤ قەیدە یا ئولی ، جڤاکی ، فەلسەفی یان لوژیکی بیت . باوەردار ژ هەبوونخوازان دبێژن : کو جهێ ئولی(ئایینی) یێ لدەڤ وژدانێ ، بەلێ ژیان و هەر تشتێ دژیانێ دا یا ب ئیرادەیا کەسی یا ڕەها ڤە گرێدایە .
– پڕنسیپ و رەوشت لدەڤ هەبوونخوازان:
بوونگەران باوەری ب پڕنسیپێن جێگر بەرامبەر رەفتار و کریارێن خەلکی نینە، بەلکۆ هەر کەس دکارت وێ بکەت یا دخوازت، کەسێ ماف نینە چ پڕنسیپ و رەوشتان لسەر کەسێ بسەپینیت، و بوونگەرێ راست و دروست ئەوە یێ چ رێنیشاندەرێن ژدەرڤە قەبوول نەکەت، ئانکو ئەو بخوە خوە برێڤە ببەت، لدووڤ هەمی شەهوەت و دلخوازیێن خوە بچیت بێی هیچ رێگر و ئاستەنگ و سنور، بوونگەری ب تێگەهێ خوە ڤە – ئانکو یاخیبوون لسەر ژیوارێ دیرۆکی، شەر دگەل کەڤنەشووپیا مرۆڤان ل پشت خوە هێلای، لێ ئەڤە وێ ناگەهینیت کو هەمی تێگەهێن رەوشتی ژناڤ ببەت و ببتە سەدەم کو کەسانێن دی ئەزیەت بدەت.
ئەڤ گۆتنا سارتەری دێ باشترین دوماهی بیت بۆ ڤێ گوتارێ.
” بوونگەرایی فیلۆسۆفیایەکا گەشبینە، فیلۆسۆفیەکە کو مرۆڤی ددانیتە بەرامبەر زاتێ وی، ب شێوەکێ ئازادانە وێ ب خوە هەلدبژێریت یا وی دڤێت، ئەڤە ژی تشتەکێ گران و سەختە، چونکی عاقلێ خەلکی ژ ڤێ چەندێ نابریت “
زیرەك ئەكرەم
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق